اعتیاد چیست و آنچه باید همه ما بدانیم-بخش نخست

 

اعتیاد یک بیماری است که در آن بیمار رفتاری که عوارض بدی دارد را متداوما تکرار می‌کند. این بیماری با ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار-پاداش، باعث تکرار آن رفتار می‌گردد.[۱] بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش، و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستم‌ها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی می‌گردد.[۲] بررسی اعتیاد به عنوان عارضه‌ای روانی، اجتماعی و اقتصادی از دیدگاه علوم پزشکی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و همین‌طور از دیدگاه‌های فلسفه، قانون، اخلاق و مذهب صورت می‌گیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نموده‌است.

تعریف اعتیاد

در عموم به لحاظ مفهومی، بیماری اعتیاد یک بیماری اصلی، مزمن و عصبی است، که در اثر عواملی ژنتیکی، فیزیولوژیک و اجتماعی رشد و بروز پیدا می‌کند، به طوری که وجه مشخصهٔ این بیماری اختلال در کنترل انجام عملی، و یا احساس اجبار در انجام یک عمل مشخص، با وجود آگاهی نسبت به عواقب خطرناک آن باشد.[۳]

وابستگی به مواد (مواد مخدر و مشروبات الکلی)، یا عادت های ناهنجار، یک اختلال روان پزشکی و روان شناسی بوده که از یک سو، معنای لغت خوشبختی را در زندگی فرد و خانواده او از بین می برد و از سوی دیگر آسیب های اجتماعی و اقتصادی بیشماری را به همراه دارد. البته عادتهای ناهنجار و اعتیادهای رفتاری مستقل از مواد شیمیایی تا همین سالهای اخیر هم در طبقه‌بندی‌های رسمی به عنوان اعتیاد محسوب نمی‌شدند و مدت کوتاهی است که اعتیادهایی مانند اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به کار و اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری به عنوان شکلی از اعتیاد طبقه‌بندی شده و مورد توجه قرار می‌گیرند[۴].

یکی از بزرگترین مشکلات اغلب کشورها در عصر امروز، پدیده سوء مصرف مواد است، که بطور مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و بلند مدت، کیفیت زندگی ساکنین آن را تحت الشعاع قرار داده است. مقاله اعتیاد و مراحل درمان آن-wikirahnama.com

اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور.[۵] این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد می‌گردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود. در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا می‌کند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.[۶]

اعتیاد مجاز و غیرمجاز
در درستی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. خواهشمندیم در روشن‌شدن اعتبار منابع مورد اختلاف کمک کنید. بحث‌های مرتبط را می‌توانید در صفحهٔ بحث ببینید.

اعتیاد را می‌توان به دو گروه مجاز و غیرمجاز تقسیم‌بندی نمود.

اعتیاد مجاز، شامل مصرف مداوم موادی است که به‌عنوان دارو شناخته می‌شوند. این مواد دارویی ممکن است طبیعی یا مصنوعی باشند و با تجویز پزشک و یا به‌صورت خودسرانه مصرف شوند. اعتیاد به موادی مانند تنباکو و سیگار نیز که از نظر روانی وابستگی ایجاد می‌کند و باعث تداوم مصرف می‌شود، در ردیف اعتیاد مجاز طبقه‌بندی می‌شود.[۷]

اعتیاد غیرمجاز: وابستگی فرد به مصرف همیشگی مواد مخدر و به‌گونه‌ای که قوانین کشور یا بین‌المللی آن را غیرقانونی بشناسد، اعتیاد غیر مجاز نامیده می‌شود.[۷] –>

 

 

مواد اعتیادآور

راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی در آخرین ویرایش خود (DSM-5 2013) مواد مخدر را در ۱۰ رده به شرح ذیل طبقه‌بندی کرده است[۸]:

۳۰۳-۹۰ وابستگی به الکل
۳۰۵-۹۰ مسمومیت با کافئین
۳۰۴-۳۰ وابستگی به کانابیس (مشتقات گیاه شاهدانه شامل شبه‌حشیش‌هایی مانند حشیش، گراس، و کانابیس صنعتی)
۳۰۴-۵۰ وابستگی به مواد توهم‌زا
۳۰۴-۶۰ وابستگی به مواد استنشاقی (مانند چسب، بنزین و غیره)
۳۰۴-۰۰ وابستگی به مواد افیونی (شامل تریاک، هروئین، تمجیزک غیره..)
۳۰۴-۱۰ وابستگی به مواد آرام بخش (شامل مواد آرام بخش، خواب آور و یا ضد اضطراب، بنزودیازپین‌ها)
۳۰۴-۹۰ وابستگی به مواد محرک (موادی مانند آمفتامین، شیشه، کوکائین)
۳۰۵-۱ وابستگی به تنباکو
۳۰۴-۹۰ وابستگی به مواد دیگر

در نوعی دیگر از تقسیم‌بندی مواد مخدر بر حسب نوع تاثیرشان بر سیستم عصبی مرکزی به سه گروه تقسیم می‌شوند:

تحریک کننده‌های سیستم عصبی مانند آمفتامین، شیشه، کوکائین، کافئین، نیکوتین، اکستازی
کند کننده‌های سیستم عصبی همچون الکل، باربیتورات‌ها، مشتقات شاهدانه (حشیش، ماری‌جوانا)، مشتقات افیون (تریاک، هروئین، کراک)، مواد استنشاقی (چسب، بنزین، آستون، تینر و غیره)
مواد توهم‌زا شامل مسکالین، ال‌اس‌دی، پسیلوسیبین، پی‌سی‌پی، اکستازی

مواد مخدر و اثرات مخرب جسمی و روانی آنها
در درستی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد. خواهشمندیم در روشن‌شدن اعتبار منابع مورد اختلاف کمک کنید. بحث‌های مرتبط را می‌توانید در صفحهٔ بحث ببینید.

اعتیاد را می‌توان یک مسمومیت مزمن دانست که برای شخص و هم برای خانواده و جامعه اش مضر است. انواع آن به شرح زیر است:[۹]

۱- تریاک: که بیشتر در بین افراد مسن درگذشته معرف آن رواج داشته اما امروزه در بین جوانان و نوجوانان توزیع و مصرف می‌گردد، ماده‌ای خواب آور بوده و شخص معتاد از مصرف آن احساس لذت ونشاطی «نئشگی» می‌نماید. معرف آن به تدریج باعث افزایش طلب می‌گردد و فرد لحظه‌ای به خود می‌آید که قادر به ترک آن نیست.

۲- مرفین: که از تریاک گرفته می‌شود و بدو صورت مایع و پودر مصرف می‌گردد، مصرف این مواد در بین جوانان زیاد است و ماده‌ای خواب آور و اثرات تریاک را دارد.

۳- هروئین: این مواد از ترکیبات شیمیایی ساخته شده و اثرش سه برابر مرفین بوده و خواب آور است، شخص معتاد همیشه در حال چرت زدن می‌باشد و چشمهای خواب آلود دارد.

۴- کوکائین: موادی تحرک زا، توهم آور و اغفال کننده‌است، کسانی که به این دارو معتاد می‌شوند معمولاً سادیسم جنسی پیدا می‌کنند و بهمین دلیل افراد بسیار خطرناکی هستند معتاد پس از مصرف این دارو احساس شعف زاید الوصفی پیدا می‌کند و شاد می‌شود و لذت جنسی او تشدید پیدا می‌کند، اثرات جسمی آن کم است در حالیکه از نظر روانی اثراتش از هروئین بیشتر است.

۵-ال. اس. دی: مصرف این مواد اعتیاد جسمانی ندارد ولی دارای اثرات مغزی و روانی زیانبخشی است، این مواد توهم زا بوده و اعتیاد روانی را بهمراه دارد.

۶-آمفتامین‌ها: موادی محرک زا و اعتیاد آور است. این مواد سیستم مرکز عصبی را تحریک می‌کند، این مواد در میان دانشجویان مصرف بیشتری دارد زیرا باعث کم خوابی بوده و شخص را در حالت محرکی قرار می‌دهد. مصرف این مواد باعث می‌شود بدن در برابر آن مقاوم شود لذا شخص معتاد ناگزیر می‌گردد بیشتر مصرف کند.

۷-ماری جوانا و حشیش: مصرف این مواد، اعتیاد جسمانی نداشته ولی اعتیاد روانی می‌آورند و بهمین جهت زیان آور هستند، مصرف این مواد اثرات مغزی ناگواری را به همراه داشته و اغلب به صورت سیگار مصرف می شونداثرات مخرب آن: خواب آرامش بخش، تشدید احساس، خنده‌های بی‌مورد و طولانی، لذت بخش بودن زمان و مکان، لکن وقتی تأثیر دارو تمام می‌شود شخص معتاد حالت و احساس بدی پیدا می‌کند و امکان ارتکاب جرم زیاد می‌شود و از سوی دیگر عاملی برای مصرف مواد مخدر قوی تر همانند هروئین می‌باشد.

۸- متادون: داروی مخدری است که به دلیل نیمه عمربالای آن بیش از۲۴ ساعت جهت درمان اعتیادبه کار برده می‌شود وفقطدرمراکزترک اعتیاد وتوسط پزشک بایدتجویز شود

۹-مواد استنشاقی:این گروه شامل مواد شیمیایی گوناگونی است که به سرعت تبخیرمی شوند. برخلاف سایرمواد موردسوء مصرف که براساس تاثیری که برسیستم اعصاب مرکزی می‌گذارند تقسیم بندی می‌شوند، این مواد برمبنای شیوه مصرف مشترکی که دارند دریک گروه جای گرفته‌اند. مواد استنشاقی براساس عملکرد داروشناختی خود به سه دسته تقسیم می‌شوند: حلال‌های فرار، نیتروس اکسید ونیتریت‌ها. گروه اول یعنی حلال‌های فرارشایع ترین مواد استنشاقی مورد سوء مصرف هستند. انواع سوخت‌ها مانند بنزین، گازوئیل وگازفندک، داروهای بیهوشی مانند اتر، چسب‌ها، انواع اسپری‌ها، رنگ‌های شیمیایی و… دراین گروه قرار می‌گیرند.[۱]

۱۰-تمجیزک:مایع زرد رنگ تزریقی است که پس از ترکیب با خون شخص مصرف کننده در رگ تزریق می‌شود

 

مراحل اعتیاد

آشنایی: در این مرحله فرد از راه‌های مختلف (مثلاً از طریق دوستان خود) با مواد مخدر و نحوه استعمال آن آشنا می‌شود.
شک و تردید: در این مرحله، فرد سعی می‌کند با میل خود مبارزه کند.
اعتیاد واقعی: در این مرحله فرد دچار اعتیاد می‌شود و برای رسیدن به حالت نشئگی، هر بار بر میزان مصرف خود می‌افزاید.[۱۰]

معتادان مزمن

هرکسی که مواد مصرف می‌کند معتاد محسوب نمی‌شود. کسانی که مواد مصرف می‌کنند به سه دسته تقسیم می‌شوند اما درمیان آنها تنها معتادان مزمن هستند که به بیماری اعتیاد مبتلا می‌شوند.
مصرف کنندهٔ تفننی

هرچند وقت یکباربرای تفریح ودرمواقع ومناسبتهای خاص موادمخدرمصرف می‌کند.
هروقت که اراده کند می‌تواند از مصرف مواد مخدر دست برداشته و ترک کند.
احساس سرخوشی می‌کند و بیش از حد مصرف نمی‌کند – واکنش عادی نسبت به مواد دارد.
دارای قدرت واراده لازم برای کنترل مصرف یا ترک مواد می‌باشد.

– در بسیاری از مواقع، مصرف کننده‌های تفننی در دام اعتیاد دائمی می‌افتند.زیرامصرف تفننّی مانند گُوِه عمل میکند. شکافی که در ابتدا ایجاد میکند مختصر است و فرد متوجه فرآیند تدریجی به تله ی اعتیاد افتادن نمیشود. اگر در این مرحله جلوی آن گرفته نشود این شکاف وسیع تر شده طوریکه مشاهده میشود بین رفتار فرد با شخصیت اصلی اش فاصله ی زیادی افتاده و مانند تبری بر تنه ی تنومند درخت شکافی ایجاد کرده که نهایتاً او را ازپا در می آورد.

مصرف کنندهٔ شدید

برای کمک به تحمل استرس وفشارزندگی مواد مصرف می‌کند.
به خاطرفرارازاحساسات دردناک مواد مصرف می‌کند.
میزان مصرف خود را به تدریج افزایش داده و در نتیجه مقاومت بدن آنها در مقابل مواد بیشتر می‌شود.
وقتی مواد دردرسترس قرارندارد احساس بیقراری می‌کند.
آغاز تجربه در روند بد شدن حال جسمی وروانی.
آغاز روند بی سر و سامانی وضعیت تحصیلی و یا شغلی.
آغاز روند ازدست دادن علاقه به لذتهای ساده.
آغاز گرایش به گوشه گیری و انزوا.
مصرف کننده شدید به محض داشتن دلیل کافی برای دست کشیدن و ترک مواد مخدر، قدرت آن را دارد که مصرف مواد را کنترل یا ترک کند.
مصرف کننده شدید می‌تواند به مصرف کننده تفننی یا معتاد واقعی تبدیل شود.

 

معتادان مزمن

معتادان مزمن هرگز نمی‌تواند به حالت مصرف کنندهٔ تفننی یا شدید باز گردد.
معتادان از مصرف مواد مخدر به شدت احساس لذت و آرامش می‌کنند.
مغز به مصرف مواد عادت کرده و برای اینکه بطور عادی فعالیت کند به مواد مخدر وابسته می‌شود.
ساختار و سیستم ارتباط مغز حالت غیرعادی پیدا می‌کند.
از دست دادن سلامت عقل و رفتارهای عصبی و خشن.
با وجود عواقب ناگوار، قادر به ترک کردن مواد مخدر نیست – این حالت آلرژی نامیده می‌شود.
مغز بیش از پیش به مواد مخدر نیاز پیدا می‌کند – چنین حالتی را پدیده ویار می‌نامند.
برای اینکه احساس لذت قبلی را به دست آورد باید همواره مقدار بیشتری مواد مخدر مصرف کند – مقاومت بدن افزایش پیدا می‌کند.
نادیده گرفتن و بی توجهی به خود و دیگران.
ازدست دادن ارتباط بادوستان، خانواده وجامعه.
ناتوانی در انجام کار و فعالیتهای عادی.
دچار مشکلات قانونی شدن.
بیماری اعتیاد شکل گرفته وحالت پیشرفته پیدا کرده است.
برای فعالیت عادی روزمره به مواد مخدر نیاز دارد.
مواد مخدر در مقایسه با دیگر مسائل در اولویت قرار می‌گیرد.
بی علاقه شدن به زندگی و افتادن به فکر خودکشی.
خماری کشیدن در زمانی که مواد مورد نیاز بدن کمتر از حد معمول به آن داده شده و یا کاملاً قطع شود.
تلاش پی در پی اما بیهوده برای ترک اعتیاد.
بی سر و سامانی و غیرقابل اداره شدن زندگی.
ناامیدی و ناتوانی کامل

 

زیان‌های جانبی

اعتیاد به مواد مخدر افزون بر زیان‌هایی که به طور مستقیم برای مصرف‌کنندهٔ آن دارد و هیچ فایده و سودی برای استفادهٔ آن تأیید نشده‌است،[۱۱] یکی از عوامل اصلی گسترش بیماری‌هایی چون ایدز و هپاتیت می‌باشد و همچنین زیان‌های اجتماعی و اقتصادی درخوری برای جامعه دارد که از آن میان می‌توان به از بین بردن بخشی از نیرو و مغز فعال جامعه اشاره کرد.[۱۲] از جمله مهمترین آسیب‌هایی که مصرف مواد مخدر بر سلامتی فرد دارد کاهش قوای جنسی در بلند مدت است. اگرچه برخی از مواد مخدر در لحظه باعث افزایش میل جنسی و برانگیختگی می‌شوند، ولی اکثر آنها در طولانی مدت قوای جنسی را کاهش می‌دهند. برای مثال مصرف متادون سبب کاهش و از بین رفتن میل جنسی، اختلال نعوظ و اختلال در انزال می‌گردند. حدود ۷۵ درصد از معتادان به متادون، از کاهش و یا از بین رفتن میل جنسی شکایت دارند. حدود ۷۰ درصد دارای مشکل در برانگیختگی جنسی و ۶۰ درصد دارای مشکل در رسیدن به ارضاء جنسی هستند. .”

به تازگی، برخی با مدل‌سازی اعتیاد با به کارگیری دانش اقتصاد نشان داده‌اند که درآمد و مصرف امروز مواد مخدر به چه میزان بر تقاضای مواد مخدر در آینده تأثیر خواهد گذاشت.[۱۳]

بخش دوم